INSTALACJA PRZEWODOWA do napędów elektrycznych rolet

(w pytaniach i odpowiedziach)

Motto strony: Nie ma rzeczy łatwych do zrobienia - są to z reguły tematy i sprawy spaprane
- szyna pięcioprzewodowa, rozdzielnica elektryczna, zabezpieczenia elektryczne, osprzęt instalacyjny -

? Menu START Korespondencja dotycząca sterowania elektrycznymi napędami rolet jest dla mnie od lat nieocenionym źródłem wiedzy o problemach z jakimi spotyka się zarówno instalator jak i inwestor. Poniżej przedstawiam najistotniejsze wątki dyskusji, będące efektem zbiorowego, wieloletniego doświadczenia:

Ile łączników zdalnie sterowanych RCS4 potrzeba do połączenia N (np.10) rolet ?

Do N rolet wystarczy N łączników RCS4, N+1 przycisków żaluzjowych i bezpiecznik sieciowy np. 10 A. To cała instalacja, którą można wzbogacić o zegar sterujący, łącze z centralą alarmową, większą ilość przycisków żaluzjowych centralnych i co kto sobie wymyśli.
Jeżeli zachodzi taka potrzeba, to jeden lokalny przycisk żaluzjowy może sterować wieloma napędami (całe pomieszczenie, sąsiednie okna) albo jeden napęd może mieć wiele przycisków lokalnych (odpowiednio: ? łączniki nr 23 albo 21 i 22).
Zamiast RCS4 można stosować również łączniki RCS5 - element bez samoczynnego podtrzymania wybranego kierunku sterowania. Wówczas jako łącznik grupowy zamiast zwykłego przycisku zaleca się stosować wyposażony w przyciski góra-dół   sterownik zegarowy  albo podobny, generujący minutowe sygnały sterujące.

         

Jak poprawnie wykonać instalację sterowania roletami ?

Instalację należy wykonać przewodami o klasie izolacji jak pod tynk (w izolacji i powłoce polwinitowej na napięcie znamionowe 300/500V), ale sugerujemy linkę (H05VV-F czyli popularny OWY), jako że w puszkach lepiej operować przewodem giętkim. Przewody układamy odcinkami wprowadzając ich końce przy dnie do  puszek podtynkowych .
Instalacja zaczyna się przy bezpieczniku i warto od tego miejsca ciągnąć już przewód 5-żyłowy (tzw. szyna 5-przewodowa ). Przewody 5-żyłowe mogą być ze sobą łączone równolegle, co umożliwia tworzenie odgałęzień (np. parter, piętro). Jeżeli w takim odgałęzieniu umieścimy po drodze łącznik  RCS separujący  (RCS3), to uzyskamy dodatkową możliwość sterowania grupą rolet z zachowaniem sterowań centralnego i lokalnych.
Instalacja grupowa musi być zasilana wyłącznie  z jednej fazy  (napięcia na gniazdach RCS nie mogą przekraczać wartości 250V-wymóg bezpieczeństwa). Gdy wymóg ten nie może zostać spełniony, na przewodach sterujących szyny należy montować separatory (RCS3S) oddzielające strefy działania różnych faz ( ? rys.4-B).

Od czego praktycznie rozpocząć budowę instalacji ?

Punktem centralnym instalacji powinna być  rozdzielnica elektryczna  montowana w skrzynce rozdzielczej, w której należy wydzielić pola do montażu wyłącznika nadprądowego ("bezpiecznika"), złączek kablowych - najlepiej piętrowych "gwintowych"- bo stosujemy linkę a nie drut, opcjonalnie zegara sterującego na szynę TS, przekaźników separujących tzw. interfejsowych do podłączenia np. centrali ochrony włamaniowej, pożarowej itp.
W przypadku, gdy do sterowania napędami używamy RCS-ów bez funkcji podtrzymania sterowania (RCS5), w rozdzielnicy instaluje się dodatkowo sterownik do rolet na szynę TS o programowanym czasie załączenia wyjść.
Jak z podanych informacji wynika, standardem jest stosowanie osprzętu montowanego w rozdzielnicy wyposażonej w szyny TS/TH 35mm.
To od rozdzielnicy, a nie puszek rozgałęźnych należy rozpoczynać układanie przewodów prowadzących w różne strony obiektu. Tu również należy łączyć przewody od zewnętrznych urządzeń sterowania centralnego takich jak żaluzjowe przyciski klawiszowe, programowalne łączniki zegarowe montowane w puszkach podtynkowych, odbiorniki radioliniowe czy jak wspomniano wyżej centrale innych systemów.

W jaki sposób dobrać przekroje przewodów i bezpieczniki ?

To jedno z ważniejszych zagadnień, bo decyduje o bezpieczeństwie i trwałości instalacji. Jeżeli nie chcecie optymalizować jej parametrów, to poniżej podano informacje wystarczające do wykonania bezpiecznego projektu podłączenia napędów rolet. Jeżeli jednak istnieje potrzeba pogłębienia wiedzy w tym przedmiocie, to proszę skorzystać z podanego niżej i dotyczącego obliczeń odnośnika.

... podejście uproszczone

  1. Jako szynę zasilająco-sterującą należy stosować przewody miedziane wielożyłowe o przekroju 1,5mm2.
  2. Linia jw. nie powinna być dłuższa niż 50m, licząc od jej początku do ostatniego napędu. Na dłuższych podejściach przekrój należy zwiększyć na odcinku: początek linii- pierwszy napęd do 2,5mm2.
  3. Sumaryczna moc napędów zasilanych z jednej linii nie powinna być większa niż 1000W.
  4. Jako zabezpieczania należy używać instalacyjnych wyłączników nadprądowych typ  B10 .
  5. Moc napędów zasilanych liniami podłączonymi do jednego wyłącznika B10 nie powinna być większa niż 2100W. W przypadku większych mocy trzeba stosować większą ilość wyłączników B10, dzieląc między nie obciążenie, co pociąga za sobą konieczność stosowania separatorów sterowania centralnego RCS3S ( ? schemat). Należy wówczas rozważyć zasilanie instalacji z 2 albo i 3 faz i wtedy separatory jw. są bezwzględnie konieczne.
  6. Łączniki RCS oraz przyciski żaluzjowe sterujące napędami wyposażonymi w przewody o przekroju 0,75mm2 (typowe) muszą być zabezpieczone dodatkowo bezpiecznikami topikowymi 3,15AF (np. bezpiecznik na przewodzie).
  7. Do odłączania zasilania powinien służyć oddzielny odłącznik instalacyjny, co jest bezwzględnie konieczne w przypadku stosowania więcej niż jednego wyłącznika B10. W przypadku układów dwu albo trzyfazowych odłącznik musi być wielobiegunowy, ale tylko jeden!
  8. Instalacja podlega przynajmniej raz na 5 lat obowiązkowym pomiarom kontrolnym. Wyznaczona zgodnie z obowiązującymi w tym względzie zasadami impedancja pętli zwarciowej dla B10 musi być mniejsza od  4,6 ? , zaś rezystancja izolacji większa od  500 k? .

... optymalizacja projektu

Optymalizacja projektu polega po prostu na obliczeniu przekrojów przewodów i wartości zabezpieczeń przy uwzględnieniu rzeczywistych długości połączeń i mocy zasilanych nimi napędów ( ? co można obliczyć). W większości przypadków prowadzi to do realizacji przedstawionych powyżej zaleceń, ale pozwala też zrozumieć na prostym przykładzie, jakie zasady obowiązują przy projektowaniu i eksploatacji instalacji elektrycznych.

Które typy puszek podtynkowych najlepiej stosować ?

W najprostszym przypadku łącznik  RCS sterujący  napędem (RCS4 albo RCS5) wraz z klawiszowym przyciskiem żaluzjowym montujemy w puszce podtynkowej o średnicy ?60mm. W zależności od rodzaju (wysokości) zastosowanego przycisku głębokość puszki powinna wynosić od 60mm (typowa głęboka) do 72mm, a w szczególnych przypadkach nawet 84mm (puszka dodatkowo pogłębiona). Wysokość łącznika RCS wynosi 21 mm, resztę zajmuje przycisk klawiszowy i listwa zaciskowa gwintowana umożliwiająca połączenie i odgałęzienie przewodów.

      

Puszka powinna wewnątrz mieć przekrój okrągły, pozbawiony nadlewek i występów. Przewody (szyny i silnika) muszą zostać wprowadzone tuż przy dnie puszki i wygodnie jest je "opracować" zanim umocuje się puszkę na trwałe. Jest to szczególnie ważne dla instalacji wykonanych przewodem sztywnym (typowy podtynkowy). Najlepiej z jednej strony listwy rozgałęźnej łączyć pod jeden zacisk po dwa przewody szyny sterująco-zasilającej (wejściowy i wyjściowy). Umożliwia to wcześniejszy montaż przewodów 0,75mm2 podłączonych do gniazd RCS. Zalecane jest unikanie sąsiadowania na listwie zacisków A, B z zaciskiem L1, co pozwala na użycie listew o małym rozstawie.

Wielkość listwy zaciskowej gwintowanej należy dobrać do przekrojów zastosowanych przewodów, przyjmując za kryterium jak najmniejszą wysokość. Przy wspomnianym wyżej montażu jednostronnym dla przewodów 1,5mm2 stosujemy listwę o zaciskach 4mm2 (wysokość listwy 15-17mm), zaś dla żył 1,0mm2 zaciski 2.5mm2 i listwę niższą (13-14mm). Montażowi jednostronnemu dwóch żył powinno towarzyszyć ich tulejowanie, co możliwe a zarazem konieczne jest dla żył giętkich wykonanych z linki.
Dla przewodów o przekrojach żył większych niż 1,5mm2 szynę 5-przewodową należy łączyć z obu stron listwy , zaś odgałęzienia wykonywać z otworów przewodów szyny. Jest to bardziej uciążliwe, jednak zawsze umożliwia zmniejszenie wymiarów, a zwłaszcza wysokości listwy.
W każdym przypadku zacisk i wtręty listwy powinny być pokryte galwaniczną do powłoką antykorozyjną.

Innym, mającym praktyczne znaczenie przypadkiem jest wprowadzenie przewodów szyny i silnika do puszki rozgałęźnej o średnicy ?80mm i głębokości 45mm, gdzie poza listwę rozgałęźną 5-torową instaluje się również RCS. Sposób ten - bardzo poprawny z technicznego punktu widzenia - zalecany jest zwłaszcza w przypadku ścian cienkich oraz gdy do sterowania paroma napędami stosujemy jeden przycisk lokalny. Przycisk klawiszowy umieszczony jest wówczas w dodatkowej puszce ?60 i głębokości 40mm, z której prowadzi się przewód 3-żyłowy do RCS-a w puszce rozgałęźnej.
Rozwiązaniem bardzo wygodnym jest natomiast użycie specjalnej podtynkowej puszki Electronic-Dose typ 1062-02 f-my Kaiser. Podobne elementy proponują też krajowi producenci (np. SIMET).
Fotografie ilustrujące poszczególne fazy łączenia obwodów w puszkach ukazano w galeriach montażu.

Czy zalecane zabezpieczenia montażowe RCS-ów są bezwzględnie konieczne ?

Znajdujący się w komplecie bezpiecznik z przewodami giętkimi 0,75mm2 zastępuje kabel łączący listwę rozgałęźną szyny 5-przewodowej z RCS (biegun L1 sieci). Indywidualizuje on i obniża wartość maksymalnego prądu zwarciowego ( 3,15AF zamiast np. B10) dla obwodu RCS, łącznika klawiszowego i silnika, co w zdecydowany sposób podnosi bezpieczeństwo eksploatacji instalacji.
Po uruchomieniu i stwierdzeniu poprawnego działania instalacji należy (bez napięcia) rozłączyć gniazda RCS i wcisnąć w ich otwory pastę silikonową typ N (powszechnie dostępny, tani silikonowy hydrofobowy smar izolacyjny), co zabezpiecza styki przed wilgocią i jest niezbędne w warunkach trwających prac wykończeniowych oraz pomieszczeń typu łazienka czy pralnia.
Gniazda po powtórnym podłączeniu do RCS można dodatkowo zabezpieczyć przed wysunięciem dostarczonymi opaskami zaciskowymi.
Przewody łączone do gniazd RCS muszą być zakończone  tulejkami z kołnierzem izolacyjnym . Jest to wymóg poprawnego i bezpiecznego wykonania połączeń, zapewniający nie tylko właściwą izolację połączenia ale i komfort pracy instalatora.

Skąd bierze się wilgoć w puszkach i jak sobie z nią radzić ?

Ciągła obecność napięcia na niezabezpieczonym smarem złączu RCS jest dopuszczalna w normalnych warunkach otoczenia tzn. przy wilgotności względnej nie większej od 75%. Do takich pomieszczeń suchych i niezapylonych przeznaczony jest powszechnie stosowany osprzęt instalacyjny (gniazda , łączniki klawiszowe) o najniższych stopniach ochrony IP21 i IP20. W tym też wykonaniu oferowane są prawie wyłącznie przyciski i łączniki żaluzjowe i dlatego należy unikać montowania ich wewnątrz pomieszczeń wilgotnych (zamiast w łazience można na korytarzu przy wejściu do niej).
Gdy narażenie wilgocią jest większe od normalnego, to nawet doraźne zdarzenia (zawilgocenie ścian na skutek zalania) mogą doprowadzić do elektrokorozji, pogorszenia a następnie przegrzania styku. Tak więc nawet przejściowa obecność wilgoci doprowadza po czasie do nieodwracalnego uszkodzenia złącza oraz zwarcia na zasilaniu.
W łazienkach, pralniach, kuchniach, piwnicach itp. gdzie obecność pary wodnej i skroplin jest sprawą normalną, osprzęt musi mieć wykonanie bryzgoszczelne IP44. Zabezpiecza ono skutecznie przed doraźnym strumieniem wody (np. prysznic), ale tyko częściowo przed przenikaniem pary wodnej do puszki podtynkowej (kondensacja -skropliny!) i przed skutkami wilgoci zgromadzonej w mokrych w ścianach. W tym właśnie najgroźniejszym przypadku puszka (zwłaszcza zwykła IP20) działa jak dren, do którego spływa woda z osuszanej ściany.
Jest to sytuacja częsta w trakcie trwania budowy i dlatego RCS-y wyposażono w złącza dwudzielne, które można łatwo zdemontować, oczyścić a gniazdo w razie potrzeby wymienić. Jednak przede wszystkim można je (w odróżnieniu od innych złączy) zabezpieczyć w prosty sposób je przed wilgocią. Na spód gniazda nakłada się pastę silikonową typ N, a następnie wciska się ją dodatkowo np. czystym piórem wkrętaka w otwory styków. Pasta wypełnia szczeliny gniazda, ale co ważniejsze nie dopuszcza (daje efekt rosy) do zwilżenia styków elektrycznych i powstania elektrokorozji. W przypadkach przewidywanego ciągłego narażenia na wilgoć atmosferyczną maskowanie gniazda pastą silikonową należy prowadzić w szerszym zakresie.

Jak dobrać przełączniki klawiszowe współpracujące z RCS-ami?

To dość trudne pytanie, bo w stosowanym nazewnictwie panuje chaos. Element, o którym mówią normy, nazywa się  łącznikiem instalacyjnym . W praktyce jest to jednak wyłącznik, przełącznik, przycisk czy jak go tam jeszcze nazywają producenci wraz handlowcami.
Od innych łączników (np. oświetleniowych) wyróżnia go blokada - mechaniczna lub elektryczna - jednoczesnego załączenia obu kierunków. W przypadku współpracy z RCS-ami nie jest to cecha wymagana, ale łączniki do rolet mają przecież szersze zastosowanie.
Dla potrzeb systemu sterowania roletami, kierując się nomenklaturą międzynarodową (switch shutters, push button shutters) wyróżniamy z uwagi na sposób obsługi dwa rodzaje łączników instalacyjnych:

 ŁĄCZNIK żaluzjowy   zestyk ciągły   łączy tylko jeden wybrany kierunek do czasu ponownej obsługi- wyłączenia 
 PRZYCISK żaluzjowy   zestyk chwilowy   łączy tylko jeden wybrany kierunek na czas obsługi- naciśnięcia 

Istnieje jeszcze drugi podział łączników do rolet - z uwagi na ich konstrukcję. Wykonywane są one jako  klawiszowe  dwupozycyjne i trzypozycyjne oraz jako  obrotowe  trzypozycyjne. "Pozycyjność"" dotyczy tu ilości możliwych położeń manipulatora, czyli odpowiednio klawisza i pokrętła. W jednej i drugiej grupie występują identycznie (niestety) wyglądające łączniki i przyciski żaluzjowe. Przy zakupie trzeba więc być precyzyjnym w określeniu rodzaju zestyku - ciągły/chwilowy czyli bistabilny/monostabilny, co często mylnie przeinacza się na dwupozycyjny/jednopozycyjny.

              

Do współpracy RCS-ami stosuje się wyłącznie przyciski żaluzjowe. Łączniki żaluzjowe z zestykiem stałym użyte jako lokalne blokują działanie sterowania grupowego, a jako grupowe  mogą być nawet niebezpieczne blokując otwieranie rolet z przycisków lokalnych.

RCS5 z uwagi na brak podtrzymania wymaga przytrzymywania przycisku klawiszowego w czasie ruchu kurtyny, co tworzy pewien dyskomfort obsługi, zwłaszcza dla sterowania grupowego. Rozwiązaniem jest tu zastosowanie w roli łącznika centralnego sterownika napędu do rolet w wykonaniu na szynę TS o programowanym czasie załączenia wyjść, współpracującego z centralnym przyciskiem żaluzjowym ( ? schemat). Generuje on na wyjściu nie stałe, ale np. 2-minutowe sterowanie, co umożliwia osiągnięcie przez każdy napęd pozycji skrajnej, a potem zewnętrzne odłączenie napędu od zasilania. Podobny efekt daje zastosowanie sterownika zegarowego wyposażonego w przyciski góra-dół. W obu tych przypadkach łączniki lokalne muszą być przyciskami żaluzjowymi.

Łączniki inwestor dobiera sam dopasowując je do stylu innych elementów instalacji. Ważną zaletą RCS-ów jest możliwość zmiany współpracującego łącznika instalacyjnego. W każdej serii osprzętu producenci oferują zawsze przycisk żaluzjowy, a czasami również łącznik żaluzjowy. Dokonując wyboru warto zwrócić uwagę na to, by wysokość łącznika była jak najmniejsza, co pozwala na uniknięcie pogłębiania puszki.
Z uwagi na stosowanie linki (0,75mm2) w połączeniu z RCS-em, łączniki powinny mieć zaciski śrubowe gwintowe. Stosując łączniki z zaciskami bezgwintowymi, które przeznaczone są zasadniczo do żył drutowych, trzeba pamiętać o tulejowaniu zakończeń linek.
Projektując instalację warto przewidzieć montaż łączników poza strefami zwiększonej wilgotności (łazienki, pralnie, baseny itp.), gdyż rodzi to konieczność stosowania łączników klawiszowych w wykonaniu bryzgoszczelnym (IP44), a tu brak wyboru. Należy również  unikać stosowania łączników z podświetleniem klawiszy , gdyż mogą zakłócać działanie łączników RCS.
Więcej informacji:
np. SIMET S.A. - osprzęt instalacyjny      ? Menu START
  • POLITYKA PRYWATNOSCI